Eretria XXIV : La céramique d’Érétrie à l’époque hellénistique. Une chrono-typologie au service de l’histoire d’une ville grecque entre la fin du IVe et le Ier siècle av. J.-C., 2 vols
Résumé
Mit seinen Heiligtümern, seinen öffentlichen Bauten, seinen Wohnquartieren und seinen Befestigungen gehört Eretria zu den Städten des antiken Griechenlands, die bisher am besten erforscht sind. Seit dem Ende des 19. Jh. wurden in zahlreichen Grabungen viele Überreste gefunden, darunter auch eine grosse Anzahl an hellenistischer Keramik, welche Gegenstand der vorliegenden Studie ist.
Das Erarbeiten einer Chrono-Typologie der in Eretria während der hellenistischen Zeit benutzten Keramik führt zu einer neuen Datierung von insgesamt 48 Fundensembles aus dem Ende des 4. bis zur Mitte des 1. Jh. v. Chr. Eine Vergleichsstudie zwischen lokaler und importierter Keramik erlaubt einerseits die Analyse der ökonomischen Situation Eretrias, die geprägt ist durch eine autarke, auf die Bedürfnisse des Marktes reagierende Töpfergemeinschaft, andererseits der Einbindung Eretrias in das Handelsnetzwerk, welche dazu führte, dass sich die Töpfer rasch an die zuerst aus Athen und aus Makedonien, später auch aus Kleinasien und aus dem Orient kommenden Innovationen anpassten.
Die neuen Datierungen der Zerstörungsschichten, der Brunnenverfüllungen sowie einiger Münzschätze haben zur Folge, dass die Geschichte Eretrias und ihres progressiven Niedergangs neu geschrieben werden muss. Die dichte Besiedlung, die bis zur Mitte oder zweiten Hälfte des 3. Jh. andauerte, wurde durch eine Phase mit spärlicher Besetzung des Wohnraumes inmitten von Ruinen und schliesslich durch einen Rückzug der Siedlung auf die Akropolis in der Mitte des 1. Jh. v. Chr. abgelöst. Auch wenn mehrere Wohnquartiere in der Mitte des 3. Jh. und im Jahr 86 v. Chr. von Verwüstungen heimgesucht wurden, kann man heute sagen, dass die Eroberungen der Stadt in den Jahren 267 und 198 v. Chr. offensichtlich nicht ganz so zerstörerisch gewesen waren, wie bisher angenommen.
Η Ερέτρια, με τα ιερά της, τα δημόσια μνημεία, τις συνοικίες και τις οχυρώσεις, συγκαταλέγεται στις πόλεις του αρχαίου ελληνικού κόσμου που έχουν ερευνηθεί ευρέως και συστηματικά. Από τα τέλη του 19ου αιώνα, οι πολυάριθμες ανασκαφές έχουν αποκαλύψει πλήθος αρχαίων καταλοίπων, μεταξύ των οποίων και άφθονη κεραμική ελληνιστικής εποχής, η οποία βρίσκεται στο επίκεντρο αυτής της μελέτης.
Η εκ νέου χρονολόγηση 48 συνόλων κεραμικής που κατανέμονται χρονικά από τον ύστερο 4ο αι. έως τα μέσα του 1ου αι. π.Χ. ανταποκρίνεται σε δύο κύριους στόχους, ξεκινώντας από την καθιέρωση ενός χρονο-τυπολογικού ευρετηρίου της κεραμικής που ήταν σε χρήση στην Ερέτρια, κατά την ελληνιστική περίοδο.
Η συγκριτική μελέτη των τοπικών και εισαγόμενων προϊόντων επιτρέπει την ανάλυση της οικονομίας της Ερέτριας, η οποία χαρακτηρίζεται από μια μορφή αυτάρκειας, καθώς από τη μία μεριά οι κεραμείς της ικανοποιούσαν το μεγαλύτερο μέρος της ζήτησης της αγοράς, και από την άλλη, η συμμετοχή της Ερέτριας στα εμπορικά δίκτυα βοηθούσε τους κεραμείς να προσαρμόζονται γρήγορα στις καινοτομίες που εισάγονταν αρχικά από την Αθήνα και τη Μακεδονία, και στη συνέχεια από τη Μικρά Ασία και την Ανατολή.
Η εκ νέου χρονολόγηση των στρωμάτων καταστροφής, των επιχώσεων από πηγάδια και βόθρους και ορισμένων θησαυρών με νομίσματα οδηγεί σε μια πρόταση αναθεώρησης της ιστορίας της πόλης και της σταδιακής παρακμής της. Μετά την πυκνή κατοίκηση που παρατηρείται μέχρι τα μέσα ή το β΄ μισό του 3ου αι., φαίνεται ότι στα μέσα του 1ου αι. ο πληθυσμός υποχωρεί και εγκαθίσταται στην ακρόπολη, έπειτα από μια περίοδο αραιής κατοίκησης μιας περιοχής με αφθονία ερειπίων. Παρά το γεγονός ότι αρκετές από τις συνοικίες υπέστησαν σημαντικές ζημιές στα μέσα του 3ου αι. και το 86 π.Χ., οι πολιορκητικές επιθέσεις του 267 και 198 π.Χ. δεν αποδείχθηκαν τόσο καταστροφικές όσο θεωρούσαμε μέχρι σήμερα.
With its sanctuaries, public monuments, residential areas and fortifications, Eretria is one of the most thoroughly explored cities in the ancient Greek world. Since the end of the 19th century, excavations have brought to light numerous remains, in particular an abundant pottery of the Hellenistic period, which is the focus of this study.
The author has revisited a number of closed contexts dated from the end of the 4th to the middle of the 1st century B.C. He proposes a chrono-typology of the ceramic repertoire in use in Eretria during the Hellenistic period.
The comparative analysis of local production and imports allows a better understanding of the economy of the city. The Eretrian market is characterised both by self-sufficiency, with local workshops meeting the bulk of the population’s demand, and by its insertion into the trade networks. The potters quickly adopted the innovations coming first from Athens and Macedonia, then from Asia Minor and the East.
A reviewed chronology of closed contexts (destruction layers, filling of wells and pits, monetary treasures) allows the author to propose a new history of the city and its progressive decline: to a densely populated settlement until the middle or second half of the 3rd c., it evolved into a sparse dwelling with large stretch of the urban area left in ruins before the occupation moved on the acropolis in the middle of the 1st c. BC. Several residential quarters were severely damaged in the middle of the 3rd century and in 86 BC, but the sieges of 267 and 198 BC were clearly not as devastating as has been claimed so far.
Érétrie fait partie des villes les plus explorées du monde grec antique. Les fouilles qui s’y sont succédé depuis la fin du XIXe siècle ont révélé de nombreux vestiges: plusieurs sanctuaires et monuments publics, des quartiers d’habitation et un imposant mur d’enceinte. Le mobilier mis au jour comprend une abondante céramique d’époque hellénistique, qui constitue le cœur de cet ouvrage.
L’auteur a revisité les ensembles de trouvailles répartis entre la fin du IVe et le Ier siècle av. J.-C. Il propose une chrono-typologie du répertoire céramique en usage à Érétrie à cette époque. L’analyse comparée de la production locale et des importations permet une meilleure compréhension de l’économie de la cité. Le marché érétrien se caractérise à la fois par une forme d’autarcie, les ateliers locaux répondant à l’essentiel de la demande de la population, et par son insertion dans les réseaux d’échanges commerciaux. Les potiers ont en effet rapidement adopté les innovations venues d’abord d’Athènes et de la Macédoine, puis de l’Asie Mineure et de l’Orient.
Grâce à l’examen des couches de destruction, des remplissages de puits ou de fosses et de quelques trésors monétaires, l’auteur propose une nouvelle histoire de la ville et de son déclin progressif. À l’occupation dense du site jusqu’au milieu ou à la seconde moitié du IIIe siècle succède un habitat clairsemé dans un paysage urbain très ruiné, avant un retrait des habitants sur l’acropole au milieu du Ier siècle. Les quartiers d’habitation ont subi d’importantes destructions au milieu du IIIe siècle et en 86 av. J.‑C. En revanche, les sièges de 267 et de 198 av. J.‑C. n’ont pas été aussi dévastateurs que ce qui a été suggéré jusqu’ici.