G. Milin-en-doa-tostaet-c-'hoazh-enskrivadur-douarnenez-ouzh-mojenn-roue and . Marc, hel gant ar memes hent Rak emañ Douarnenez e-kreiz an tolead pennañ m'eo gwriziennet start ar vojenn-se ha stummoù anezhi zo bet pennaouet en 19vet kantved e Plomarc'h, parrez Ploare, e-kichen Douarnenez, hag e Plonevez-Porzhe 24 . Eno, en daou lec'h-se, e voe kizellet penn ar roue Marc'h, ar pezh a verkfe marteze ur meni azeulerezh pe ar youl gant noblañsoù ar vro da berc'hennañ e vojenn, diantav. Stummoù all eus ar vojenn, disheñvel a-walc'h diouzh re Gerne, a gaver c'hoazh e Bro-Leon, e Gwitalmeze-Portsal, diwar-benn aotrou pe roue Enez Karn, hag e Sant-Fregan, diwar-benn ar roue Penmarc'h 25 . Hañvalout a ra bezañ bet anavezet ar vojenn-se ken abred hag an 9vet kantved : tostaet e voe ar roue Marc'h ouzh Konveur gant abad Landevenneg Wrmonoc e Buhez sant Paol Aorilian (skrivet e 884), o tamvenegiñ divskouarn ar roue war ar briz, ar pezh a ziskouez en doa marteze un anaoudegezh bennak eus mojenn roue Marc'h e zivskouarn marc'h : E-keit-se, endra ma sevene oberoù mat all dre c'hras Doue, ar brud anezhañ a nijas betek divskouarn ar roue Mark, a roer un anv all dezhañ : Konomor (Quonomorus). D'ar mare-se e oa roue war un douar a oa e harzou da bell ; anavezet oa evel un den a-bouez hag ampart-kenañ en e garg a rener

A. Landevenneg-a-oa-perc, henn war zouaroù e gourenez Kraozon, e Bro-Porzhe hag e Kab-Kaval, tro-dro da Bloneour-Lanwern 27 . An douaroù-se a glot mat gant an tolead m'eo gwriziennet mojenn ar roue Marc'h. Dre-se e c'hellfed goulakaat e klevas komz menec'h Landevenneg eus ar vojenn-se eno

. Etre-mojenn-hag-istor-emañ-ar-pezh-a-ouzomp-diwar-benn-konveur, Meneget eo gant Grégoire de Tours en Historia Francorum (IV, § 4) dindan ar stummoù Chonomor, Cunomor, Conomor 28 . E-tro 550 e roas bod da vMacliau, breur Chanao, a glaske ren e-unañ war Vro- Wened dre lazhañ e holl vreudeur. Grégoire de Tours a ro da Gonveur an titl a gont 29 , met war a seblant en doa muioc'h a atebegezh eget se. N'eo nemet ur penn estren da Vreizh-Vihan e Buhez sant Samzun, Commorus e anv, ha tamallet dezhañ bezañ skrapet ar galloud e Devnon goude bezañ prenet skoazell ar roue Childebert. Lazhet gantañ ar penn reizh Jonas e oa e-sell ober memestra d'e vab Judual, pa zeuas sant Samzun da sikour 23

. Milin, Da notenniñ eo dianav a-grenn ar vojenn-se e Frañs e-maez eus Breizh-Izel, nemet dre romant Tristan gant Beroul, en 12vet kantved. 26 Tanguy, 1990a, 177. Brezhoneg ganeomp diwar an droidigezh c'hallek, pp.199-213, 1985.

D. Athena and . Werc, Da notenniñ ivez penaos, e Douarnenez, eo bet kavet sichenn an delwenn dediet da Neptune Hippius nepell diouzh un delwenn eus un doueez-vamm, un torc'h ganti en he c'herc'henn, ar pezh a verk hec'h orin keltiek. « Athéna et Poséidon sont en fait des divinités complémentaires, car c'est l'intelligence, l'adresse de la première, qui permet à l'humanité d'affronter la sauvagerie du second 75 . » Aze c'hoazh e c'heller tostaat ar fed-se ? Athena ha Poseidon en em gloka an eil egile ? ouzh mojenn Menez-C'homm : a-drugarez d'he spered-lemm ha d'he finesa e teu a-benn ar Werc'hez Vari da douellañ an Aotrou Doue ? tonkañ a ra ur marc'had forc'hellek gantañ ? ha da saveteiñ evel-se ene Marc'h, bet daonet abalamour d'e vuhez diroll. Spered-lemm ha finesa, setu perzhioù a zo da santez Berc'hed en Iwerzhon ivez, pa vez roet dezhi gant Labraid, roue e zivskouarn marc'h, kement a zouaroù ha me c'hello-hi goleiñ gant he mantell, ur mantell hud ha war astenn, er memes santualioù pe e santualioù amezek Hag evel Poseidon, Athena a eo liammet gant ar c'hezeg, Hippia a vez graet anezhi alies. Gant-se eo heñvel ouzh Macha en Iwerzhon, Epona e Galia ha Rhiannon e Kembre. Ha gant Manawyddan, heñvel ouzh Poseidon anezhañ, e timez Rhiannon e trede skourr ar Mabinogion 76

O. Maponos and . Ha-kynvarch-mab-meirchiawn-an-doue-galian-maponos, Apam Napãt, a dal e anv kement ha « ar mab-bihan », « an niz, mab ar c'hoar » pe c'hoazh « an diskennad eus an doureier » 77 . Maponos, dindan e anv brezhonek Mabon, a zo meneget e meur a vojenn gembraek a c'heller tostaat ouzh hengounioù gresian a-zivout Poseidon 78 . Modron eo e vamm, un anv a zever eus an anv hengeltiek Matrona, « mamm » a voe anvet meur a stêr dioutañ, ar Marne en o zouez 79 . Diouzh un tu all, Mapon/Maponos a zo anavezet dre un anv all, Pryderi, haroz pennañ ar Mabinogion a-benn ar fin, goude ma n'eus ket anv anezhañ er Pevar Skourr, rak Mabinogion a zerver eus *Maponiaca (istorioù diwar-benn Maponos) ha perzhioù heñvel a zo da Bryderi ha Mabon, ar fed ma vezont bac'het peurgetket, Memes mod e c'heller tostaat Modron, mamm Mabon, ouzh Rhiannon, daou anv evit an doueez kelt Epona 80 . Mabon a zo liammet strizh ivez gant Owein a voe lesanvet Mabon e div varzhoneg kembraek 81 hag an daou anv-se a zo liammet dindan ar stumm Mabonagrain, da lavaret eo an 74 Milin, pp.27-33, 1989.

A. Napãt-a-zo-bac, het er Samudra, ur c'hev leun a zour, kof un aerouant e gwirionez ha Poseidon zo bet lonket gant e dad Cronos. Dieubet int bet da c'houde gant doueed tost a-walc'h an eil ouzh egile : Zeus, Indra pe Savitr hag?Arzhur, pp.205-206, 2000.

A. Driadenn, Lavaret a ra neuze da Urien en do ur mab diganti ma teu en-dro abenn bloaz. A-benn ar fin en do ur mab hag ur verc'h, Owain ha Morfudd. Merc'h roue Annwfn eo Modron merc'h Avallac'h, evel-just 84 . E Buhez sant Kentigern, skrivet e Skos etre 1147 ha 1164, e kaver mui pe vui an hevelep kontadenn bet lakaet war gont Euwen mab Urien a wall merc'h Leudonus ha diwar se e voe ganet ar sant 85 Ar vojenn-se a gaver ivez e Gres azivout Poseidon ha krouañs Thêseus nemet eilpennet eo bet an traoù 86 . Owein hag e dad Urien Reget a voe daou benn breton istorel hag a stourmas a-enep ar Saozon a oa oc'h aloubiñ hanternoz Breizh-Veur e-kerzh ar 6vet kantved. Kanet e voent gant ar barzh Taliesin 87 ha staget e voe temoù mojennel oute, temoù a selle ouzh an doue Maponos, moarvat dre ma oa stank an azeulerezh anezhañ hed-ha-hed moger Hadrien dreistholl , nepell diouzh rouantelezh Reget, eta 88, Hogen, e Bonhed Gwyr Y Gogled « Ac'hoù Paotred an Hanternoz », e vez lakaet Urien da vezañ mab Kynvarch anv ken tost ouzh hini March Konveur -mab Meirchiawn ivez -ken e c'heller krediñ eo ar memes tudenn evit doare

. Ul and . Etre-owein-hag-ar-roue-marc, Mélusine skrivet er 14vet kantved gant Jean d'Arras a gont penaos e voe lakaet Urien mab henañ Melusine ha Raimondin, hag ar mab-se a oa divskouarn hir dezhañ Melusine a anzav d'he gwaz en deus hendadoù breton neuze : mab eo da Herve eus Leon Divskouarn hir ar bugel a zo evel merkoù pe arouez al lignez vreton a ziskenn Raimondin hag Urien anezhi. E Sant-Fregan, e Bro-Leon, lec'h m'eo bet dastumet mojenn ar roue Marc'h, e voe implijet ar vojenn-se gant aotrouien ar c'horn-bro evel dannevell-diazez o lignez. Aotrouien Penmarc'h, evel ma raent anezhe o-unan, o doa lakaet tresañ ur penn marc'h war o ardamezioù 90 . Evit a sell ouzh beskonted Leon, an anvioù roet ingal da bennhêr an tiegezh a zo Herve ha Guiomarc'h, ha n'eo ket Urien, An anv Guimarc'h, anv ar marc'h ennañ, a zegas soñj eus ar penn breton Guihomarc'h a rene war hanternoz Breizh e penn kentañ an 9vet kantved

. Lozac-'hmeur, Tem mojennel « kannerez ar roudour » an hini eo, un tem anavezet en Iwerzhon (Dagda ha Morrigu) koulz hag e Breizh-Vihan gant ar c'hannerezed-noz. Gwelet a-us. Menegomp c'hoazh « diskan ar c'hannerezed-noz » dastumet gant Emile Souvestre e Gwiseni ha gwall dost ouzh ar gontadenn gembraek : « ken na zeuy kristen salver / red e gwalc'hi hon liser / dindan an erc'h hag an aer. », Foyer breton, 1844, Diwar-benn ar skridoù kembraek a sell ouzh Mabon, Owein ha Modron, gwelet Bromwich, pp.449-451, 1961.

. Faezhet-ha-lazhet-e-voe-gant-soudarded-loeiz-an, Devot e-tro 825. E koun anezhañ, moarvat, e voe miret e anv e lignez Leon ha sellet outañ evel diazezer al lignez-se 91 Un hendad all -etre mojenn hag istor emañ-eñ -a zo da lignez Leon, Kenan « ki » pe « kadour » Meriadeg 92 . Evel m'hon eus gwelet uheloc'h, Kenan a vefe bet kar da Gonveur alias Kynvarch (e gourdad)

E. Lantel and . Bro-leon, h ? ne vefe ket kar da Gonveur, eñ-ivez ? Ha dibab anv roue Reget, tad Owein/Maponos, evel mab Raimondin a vefe bet graet dre zegouezh ? Chas ha kezeg Maponos eo al lesanv stankañ roet d'an doue galian-ha-roman Apollon, e Galia koulz hag e Breizh-Veur 94 Anv ar c'hi stag ouzh hini ar marc'h a gas ac'hanomp war-du daou lesanv all roet da Apollon : Atepomaros, « Marc'h bras-meurbet » 95 ha Cunomaglos, « Priñski » 96 . Cunomaglos hag ar stumm eilpennet anezhañ, Maglocunus, a zo anvioù a gaver stank en holl vroioù keltiek. En hengoun kembraek, an den brudetañ a voe roet an anv-se dezhañ eo Maelgwn ? a zeu eus Maglocunus -, roue Gwynedd er 6vet kantved, nepell diouzh Brest 93 . Urien e zivskouarn hir ? evel re ur marc Taget taer eo bet gant Gweltaz en De Excidio Britanniae, da heul daou « gi » all : Aurelius Caninus alias Konveur ha Cuneglasus 97 . Ouzhpenn tamall da Vaelgwn bezañ un avoultrer hag ur muntrer e rebech Gweltaz da roue Gwynedd selaou laouenoc'h ar meuleudioù graet dezhañ gant e varzhed eget re graet d'an Aotrou Doue. Barzhed Maelgwn a gaver anv anezhe c'hoazh en Hanes Taliesin

L. Baud, III, p. 85 : « L'auteur du Livre des Faits d'Arthur le Preux appelle les vicomtes de Léon Conanigènes, c'est-à-dire qu'ils sont du lignage Conan, pp.1907-1929

. Kerboul-vilhon, An anv Cuneglasus, « lanio fulve » e latin, a sinifi « ki melenrous » (« boucher roux » eo an droidigezh kinniget gant Kerboul-Vilhon), ar c'hi o vezañ an hini a zirog, « lanio, Gw. Fleuriot, pp.44-50, 1981.

. Padal, het gant barzhed d'ober binvioù dre c'hwezh hag a daol ar memes ton bepred, a zo anezhañ c'hoazh e Breizh-Izel Amprestet e vefe bet an tem-se digant ar gontadenn-skouer AT 780, « an askorn a gan », kentoc'h eget digant Hanes Taliesin, war a seblant 101 . Neoazh, evel en istor Taliesin (kezeg Maelgwn), ar stumm kembraek-se eus ar gontadenn AT 782 a ra ul liamm etre ar c'hi hag ar marc'h

A. Liamm, hoazh e Mabinogi Pwyll, pa'z a diwar wel en un doare kevrinus ar bugel nevez-c'hanet Pryderi Mitizhien Rhiannon, mamm Pryderi, a ra o soñj gante lazhañ kekin neuze, ha reiñ da grediñ penaos gwad hag eskern al loened-se a zo re Bryderi bet lazhet gant e vamm

R. Epona, Hogen, ar c'hi a zo ul loen a-bouez el lidoù pe er mojennoù a sell ouzh doueed an dour pe ouzh tem an Tan en Dour, anavezet er bed indezeuropat a-bezh. Berr-ha-berr, setu ar pezh a c'heller lavaret diwar-benn an tem-se : an tan a ziwan eus an dour ha lakaat a ra anezhañ da zivordiñ a-daol-trumm e degouezhioù zo, da vare ar gor da skouer, pe evit kastizañ un torfedour. An Tan en Dour a arouez ar galloud hag an damani, Azeulet eo evel un doue, dindan anv Apam Napãt en India. En Iran hag en Iwerzhon eo disheñvel an traoù, Apam Napãt ha Nechtan n'int ket an Tan en Dour da vat met e c'houarnourien hepken

. Abraham, Mare ar gor a ya eus an nav a viz Mae -ar c'hentañ gwech eus ar bloaz ma'z a Sirius da guzh -d'an 23 a viz Eost, pa'z a-hi da guzh evit ar wech diwezhañ. Ar c'hi zo dañjerus eus an nav a viz Mae d'ar 25 a viz Gouere, ha gwarezour da-c'houde. 109 Sergent, pp.233-260, 1988.

E. Broioù-keltiek-e-c-'heller-ober-un-disparti-etre-stummoù-ar-vojenn, tost-kar da Nechtan ha Manannan ken e c'heller soñjal n'eo nemet un adstumm anezhe Stummoù Breizh (Meur ha bihan) diouzh an tu all, hag int distankoc'h eget re Iwerzhon evel kustum : roue Marc'h Kerne-Izel, a voe staget e vojenn ouzh ar priñs breton Konveur, penn ar morlu breton anezhañ ha dre-se heñvel ouzh March mab Meirchiawn an hengoun kembraek. Kement-se a zo kadarnaet c'hoazh gant enskrivadur piler Fowy, ken kozh hag ar 6vet kantved, hag a ginnig Konveur evel tad Tristan, Eontr Tristan eo March mab Meirchiawn en hengoun kembraek. En ur pennad all e vo distroet war al liammoù etre Tristan ha roue Marc'h e zivkouarn marc'h

M. Abraham, « La canicule en Finistère. A la recherche du calendrier d'été du chien en Basse-Bretagne, pp.233-260, 1988.

S. Cassen, P. De-labriffe, and L. Menanteau, « Le sel 'chauffé' des baies marines en Armorique-sud durant les 5 ème et 4 ème millénaires av. J.C. : à la recherche (ouest-européenne) de croyances et de faits techniques, 2006.
DOI : 10.4000/books.pur.7591

URL : http://books.openedition.org/pur/7591

M. Daire, Le sel des Gaulois, 2003.

G. Dumézil, Mythe et épopée, 1995.

R. Etienne, Bordeaux antique. Bordeaux : Fédération historique du Sud-Ouest, 1962.

J. Eveillard, « De la conquête romaine à l'immigration bretonne : histoire. », La presqu'île de Crozon : histoire, art, nature, pp.25-53, 1975.

P. Flobert, La vie ancienne de Saint-Samson de Dol, 1997.

P. Galliou, Armorique romaine, 2005.
DOI : 10.3406/rea.1992.4480

URL : https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-00464005

P. Gouletquer, Les briquetages armoricains, Annales de Bretagne, vol.73, issue.1, 1970.
DOI : 10.3406/abpo.1966.2320

H. Guillotel, La Bretagne des saints et des rois. 5 ème -10 ème siècle. Rennes : Edilarge, Ouest-France. Eil lodenn : le temps des rois, pp.9-10, 1984.

C. Guyonvarc-'h and . Françoise-le-roux, Morrigan-Bobd-Macha : la souver aineté guerrière de l'Irlande, 1983.

D. Laurent and M. Treguer, La nuit celtique, 1997.

L. Duc, C. Gwenaël, and . Sterck, « Les fragments inédits de la vie de saint, pp.277-285, 1971.

J. Loth, Chrestomathie bretonne (première partie : breton armoricain), 1890.

. Lozac-'hmeur and . Jean-claude, « A propos de l'origine du nom de Mabonagrain, pp.257-262, 1980.

M. De and F. , Lais. Traduits, présentés et annotés par Laurence Harf-Lancner, Lettres gothiques, 1990.

L. Maurin, Saintes antique des origines à la fin du 6 ème siècle après Jésus- Christ. Saintes : Société d'archéologie et d, 1978.

B. Merdrignac, « Généalogies et secrets de famille. », Corona Monastica : moines bretons de Landévennec : histoire et mémoire celtique, Mélanges offerts au père Marc Simon. Rennes : PUR, pp.265-276, 2004.
DOI : 10.4000/books.pur.20171

G. Milin, Le roi Marc aux oreilles de cheval, 1991.

L. Pape, La Civitas des Osismes à l'époque gallo-romaine, 1978.

L. Pape, La Bretagne romaine, Rennes : Edilarge, 1995.

J. Quaghebeur, La Cornouaille du 9 ème au 12 ème siècle. Mémoire, pouvoir, noblesse, 2001.

R. Sanquer, Une nouvelle lecture de l'inscription ?? Neptune trouv??e ?? Douarnenez (Finist??re) et l'industrie du garum armoricain, Annales de Bretagne, vol.80, issue.1, pp.215-236, 1973.
DOI : 10.3406/abpo.1973.2685

R. Sanquer, « Les industriels des salaisons en Armorique romaine. », Du Léman à l'Océan, les eaux en Gaule, rivages, sources, fleuves et vallées. Actes du colloque organisé par l'institut d'études latines et le Centre de recherches André Piganiol, pp.148-156, 1975.

B. Sergent, « Elcmar, Nechtan, Oengus : qui est qui ?, pp.179-277, 2000.

B. Sergent, Celtes et Grecs II, le livre des dieux, 2004.

F. Simon and . Marc, Pierre-Yves Castel, 1985. L'abbaye de Landévennec de saint Guénolé à nos jours

C. Sterckx, Eléments de cosmogonie celtique, 1986.

C. Sterckx, Dieux d'eau : Apollons celtes et gaulois, 1996.

B. Tanguy, « Toponymie et peuplement. », La presqu'île de Crozon : histoire, art, nature, pp.55-85, 1975.

B. Tanguy, Saint Hervé, vie et culte. Tréflévenez : Minihi Levenez, 1990.

B. Tanguy, Saint Paul Aurélien, vie et culte. Tréflévenez : Minihi Levenez, 1990.